Tonya İlçesinin kuruluşunun 13. yüzyılın sonları ile 14. yüzyılın başlarında olduğu ve 1461 yılından sonra Bayburt, Gümüşhane, Erzurum ve diğer yörelerden gelen Türkmen boylarının Tonya'da yerleştiği bilinmektedir. 

Bu dönem içerisinde Rum kültürü ile Türk kültürü arasında etkileşim olmuştur. Yerli halkın bazı inanç, gelenek ve göreneklerinde bu etkileşim izlerini şimdi bile görmek mümkündür. 
Tonya İlçesine bağlı 15 köy bulunmaktadır. Ayrıca merkeze bağlı 5 mahalle ve İskenderli Beldesine bağlı 2 mahalle olmak üzere toplam 7 mahallesi mevcuttur. 
Tonya, Vakfıkebir İlçesine bağlı bir bucak merkezi olarak yönetilmiştir. 
Osmanlı Devleti döneminde Tonya'da derebeylik egemendir.
19. Yüzyıl, Derebeylerinin tamamen egemen olduğu bir dönem olmuştur. O dönemin derebeylerinden en önemlisi Ali Ağadır ve kendisine ait topraklarda özel asker beslemekte, kendi savunmasını yapmaktadır.

Tonya, 1854 yılında bucak merkezi olarak teşkilatlanmış olsa da, bucak yönetimi yıllarında bile derebeylik egemenliğini sürdürmüştür. 

Birinci Dünya Savaşından sonra Osmanlı Devleti toprakları İtilaf Devletleri tarafından paylaşılmaya başlanınca Doğu Karadeniz bölgesini de Ruslar istila etmiştir. Rusların bu istilasına karşı Tonya'nın yerli halkı düzenli ordu kuvvetlerine yardımcı olarak aylarca savunmada bulunmuşlar ve bunda da oldukça başarılı olmuşlardır. Harşit Cephesinde bulunan Türk Kuvvetleri bozulunca Ruslar, Tonya üzerine yürümüştür. Bu nedenle yerli halk batıya doğru göç etmek zorunda kalmıştır. 
16 Temmuz 1916 tarihinde işgal edilen Tonya, Rus kuvvetlerinin 17 Şubat 1918 tarihinde çekilmesi ile düşman işgalinden kurtulmuş olur. 

5 Mart 1954 tarihinde 3264 sayılı kanun ile Tonya İlçe olarak teşkilatlanmıştır. Aynı yıl içinde belediye teşkilatı kurulmuş, ilk adı Orta Mahalle olmuştur.

E. Âlâ TÜRKMEN

Kaynak: Tonya Belediyesi